સમય

કોઈ કવિએ કહ્યું છે કે…

जब हमसे नहीं कटता,
हमें काट जाता है समय।

અને માટે જ એમ કહેવાયું છે કે कालाय तस्मै नमः જે સતત શરતો રહે છે તે છે સમય. ક્ષણથી માંડીને યુગો સુધી વિસ્તરતો રહે છે, તે છે સમય. સતત સાથે હોવા છતાંય જેનો અણસાર સરખો એ આવતો નથી, તે છે સમય. આપણા અસ્તિત્વ પહેલા જે હતો અને આપણા અસ્તિત્વ પછી પણ જેનું અસ્તિત્વ રહેશે, તેનું નામ સમય. એ સૌથી પુરાતન પણ છે, અને સૌથી નૂતન પણ. સમય સૌનો દ્રષ્ટા છે અને અત્યંત કિંમતી પણ છે, પણ તેની કિંમત સમજવા માટે આજના માણસ પાસે સમય ક્યાં છે?

સમયની કિંમત, તે સરી જાય તે પછી જ સમજાય છે. પણ અત્યારે એનું કોઈ અર્થ રહેતો નથી. સમયની સાથે જે તાલ મિલાવી જાણે છે, તેજ સફળ થાય છે. જે ઊંઘ તો રહે છે, તે પછડાય જાય છે કારણ સમય ક્યારેય કોઈ માટે થોભતો નથી. એ તો એની આતુર થી ચાલતો જ રહે છે. કોઈ એની સાથે ચાલે તો પણ, અને ન ચાલે તો પણ. સમયને આપણે ભૂતકાળ, વર્તમાનકાળ અને ભવિષ્યકાળમાં વહેંચી દીધો છે. વીતી રહેલા સમયને આપણે ભૂતકાળ કહીએ છીએ ચાલી રહેલ સમયને વર્તમાન અને આવનાર સમયને ભવિષ્યકાળ તરીકે સમજીએ છીએ. પણ કાળ એટલે કાળ, નિર્ગુણ અને નિરાકાર એને કશાયની સાથે નિસબત નથી, એના પોતાના કોઈ ભાગ નથી એ બધો તાલ જોયા કરે છે, ચૂપચાપ, અવાજ કર્યા વિના. બોલ બોલ કરવાની કુટે ફક્ત માણસને જ હોય છે.

સમયને માણસે ઘડિયાળ બનાવીને કાંડે બાંધ્યો છે, દિવાલ પર લટકાયો છે, અને માણસને શેખી આવી ગઈ છે કે એણે સમયને બાંધી દીધો છે. વાસ્તવિક રીતે તો સમયે જ માણસને બાંધ્યો છે. જે સમયને સાચવી લે છે, એ માણસને સમય પણ સાચવી લેતો હોય છે. પણ માણસને કંઈ પણ સાચવતા આવડતું જ નથી. સમય જેવી મહામૂલી ચીજ પણ તે વેડફતો જ રહે છે. ભૂતકાળને વાગોળવામાં વર્તમાનને બગાડે છે, અને વર્તમાન બગડે એટલે ભવિષ્ય જેવું કંઈ રહેતું જ નથી.

જીવન અનેક પળોનું બનેલું હોય છે. અને દરેક પળમાં જે જીવન રેડી શકે એનું જ જીવ્યુ સાર્થક બને છે. " સમય" આ ત્રણ અક્ષર જો અલગ કરવામાં આવે તો સ- સતત, મ-મનન ય- યત્ન એમ કહી શકાય. જીવનને જો સાર્થક કરવાનું હોય તો આ ત્રણ બાબતો યાદ રાખવી ઘટે. અને તો જ સફળતા જરૂરથી મળે. આવા માણસો માટે સારો સમય અને ખરાબ સમય જેવું કશું હોતું નથી. એમના માટે દરેક ઘડી શુભ ઘડી હોય છે. દરેક ક્ષણ શુભ મુહૂર્ત હોય છે. એમને કોઈ પંચાંગની જરૂર હોતી નથી. કોઈ જ્યોતિષની જરૂર હોતી નથી. જે હાથ સતત કર્મ કરતા રહે છે, એ હાથની રેખાઓ આપો આપ જ શુભ બને છે અને આવા જ હાથ કરકમળ કહેવડાવવાને લાયક હોય છે ખરબચડા હોય તો પણ.

સમય એ કુદરતે આપેલી અદભુત ભેટ છે. સમય તો મળેલો જ છે. માટે "સમય મળતો નથી ",એ ફરિયાદ જ ખોટી છે. આથી ફરિયાદ કરનારાઓને સમયનો ઉપયોગ કરતા આવડતું નથી. જરૂર હોય છે મળેલા સમયનું આયોજન કરવાની. સમયને કામ જોઈએ છે. કામગારા માણસોની સામે સમય હાથ જોડીને ઉભો રહે છે. સમય પણ સમય કાઢે છે. દિવસ રાત, અઠવાડિયું, પખવાડિયું, મહિનો, વર્ષ આ બધા સમયના સ્વરૂપો છે. અલગ અલગ સ્વરૂપે તે આપણને સામો મળે છે, પણ આપણી પાસે તેના તરફ ધ્યાન આપવાની ફૂરસદ હોતી નથી. તક બનીને તે આપણા બારણે ટકોરા મારે છે પણ આપણી કુંભકર્ણની નિંદ્રા ખુલતી જ નથી, અને સમય ચાલ્યો જાય છે, હંમેશ માટે પછી એની ફરિયાદ કરવાથી કંઇ વળતું નથી. જે તે સમયે, જે તે કામ થવા જ જોઈએ. જો ન કરી શકીએ તો આપણે રહી જઈએ છીએ. ક્ષણ જો સાચવવી લઈએ તો સમય યુગો જેવડી વિરાટતા આપણને બક્ષે છે.

પણ આપણને સમય સાથે તાલ મિલાવતા આવડતું નથી, અને તેથી આપણું આખુય જીવન બેતાલ બની જાય છે. બધું જ રહી જાય છે, આપણે જ ચાલ્યા જઈએ છીએ, પણ સમય તો રહે છે. આપણને જોઈને મૂછમાં હસે છે. કારણ કે સમય ચિરંતન છે. જગતની તમામ વસ્તુઓ પર સમયની અસર થાય છે. પણ સમય પર કશી અસર થતી નથી ,ગઈકાલનો સમય આજે રહેતો નથી, અને આજનો સમય હાલે રહેવાનો નથી, માટે જ ક્ષણને સાચવી લેવાની, તેની મહત્તા સમજી લેવાની જરૂર છે.

***