વિચારણીય: ૧

ખૂબ જોતાં, સાંભળતાં હોઈએ છીએ આપણે. સાંભળેલું અને જોએલું By default સેવ થાય. આપણી માહિતી સધ્ધર થાય. સધ્ધર થયેલો માનવી કેવો હોય? જનરલી!!!!

ઓટલા પરિષદો, ભિસી મંડળો, પાનનો ગલ્લો, ચા ની કિટલી, કિટી પાર્ટી, કૉફી શૉપ્સ, બાર! કામની અને નકામી બધ્ધી વાતો મેળવવા અને ફેલાવવાની જગ્યાઓ. આ ઓછું હતું તેમ; છેલ્લા એક-બે દસકાઓથી સોશિયલ મિડિયા નામનો એક મંચ ઉમેરાયો છે. પહેલાનો ચર્ચા-વાર્તાઓનો ક્રમ હવે રિતસર કોલાહલ માં પરિણામ્યો છે.

ઉપલબ્ધિ: દિશાવિહીનતા, ભ્રમ, અવિશ્વાસ, અશાંતિ.

ક્યારેક કોઈ વિષય, મુદ્દો સાંભળી વાંચી શાંતિનો અનુભવ થાય પણ ખરો. પણ એ અનુભવ કેટલા લોકોને આવે? પાછી પરસ્પર વૈચારિક સહમતી હોવાની શક્યતા! અઘરું છે, અઘરું થતું જાય છે.

આ સમસ્યા પણ વિચારવંત લોકોને ધ્યાન માં છે જ. એના પર પણ ખૂબ ચર્ચા કરવામાં આવે જ છે. પણ ખૂબ ઉપરછલ્લી ચર્ચાઓ થાય. ક્યારેક વળી ઉંડાણમાં જઈને વિષય સમજનાર અને એના પર વિચારનાર પાકે પણ ખરો. પણ એ "મનુષ્ય" નો વિચાર કરવાના બદલે, "મનુષ્ય માટે" વિચારે. પોતે જે વિચારધારાને વરેલો હોય, એ ચશ્માં માં થી જ દુનિયા જુએ. આત્મપરિક્ષણ કરવા ચશ્માની આવશ્યકતા છે જ નહીં, એ ભૂલાય.

"જે પીંડમાં છે એ જ બ્રમ્હાંડમાં છે. તેથી વ્યષ્ટી(વ્યક્તિ) અને સમષ્ટિ(સમાજ) ની આવશ્યકતા એકાકાર છે. એ આવશ્યકતા તદાકાર રાખીને જ વિચારી શકાય, વિચારવું જોઈએ."

એ ધ્યાન બહાર રહેવાથી; પરિણામ; વધુ એક કન્ફ્યુઝન ઉભું થાય છે.

હમણાં જ એક ભાઈને મળવાનું થયું. વાતવાતમાં તેઓએ જણાવ્યું. 'અમારા ગામની વરસોથી ગૌચર માટે રાખેલી અનામત જગ્યા સરકારે સોલાર પ્લાન્ટ માટે ફાળવી. આ તો પશુપાલકો સાથે રીતસર અન્યાય છે. આનાં સામે અમે આંદોલન કરીશું.'

એક જમાનામાં એ આખું ગામ પશુપાલન કરતું. એ સત્ય છે. મેં પુછ્યું, 'હવે કેટલા લોકો એ ધંધો કરે છે?' કહે, 'બધાં જ. કોઈ ઘર ઢોર વગરનું નથી.'

મેં કીધું, 'એ ઠીક. ધંધો તરીકે આ કામ કેટલા કરે છે?'

પછી વાત પરિસ્થિતિ, સમય વિગેરે તરફ વળી.

મેં તેઓને માંડીને વાત કરી. સમયની માંગ, સરકારી નીતિ, ઉપલબ્ધ સંસાધનો. વિગતે વાત કરી. ભાઈ ભણેલા હતાં, સાથે સાથે સામાજિક સદ્ભાવ પણ ધરાવતા હોવાથી મારી વાત સમજી ગયા.

મેં આગળ ઉમેર્યું, "ગૌચરની જમીન સરકાર રદ ન કરે! એ કાજે આંદોલન વાળી પરિસ્થિતિ ઉભી કરવાના બદલે; સરકાર ગૌચરની જમીન વધારી આપવાની આવશ્યકતા લાગે, એવી પરિસ્થિતિનું સર્જન કરો. ફરી એકવાર બધાં જ લોકો આ વ્યવસાય સાથે જોડાય. બદલાયેલી પરિસ્થિતિનો લાભ લો. માત્ર સરકારી અનુદાન નહીં, નવી ટેકનોલોજી, માહિતી અને જ્ઞાનની સહજ ઉપલબ્ધતા; આ બધાં થકી જુનવાણી થયેલ આ પશુપાલનના ધંધાને તરોતાજા કરો. સંપન્નતાને વરો. યાચકતાને નહીં.'

"હું, મારું અને અમારું" આ પરિમાણો થી બધાં પરિચિત છે. મારૂં કરતાં અમારૂં કહેવું, એ રીતે વિચારવું વર્તવું સારૂં જ છે. પણ મારૂં અને અમારૂં વચ્ચેની ભેદરેખા ક્યારેક નહીવત હોય તો ક્યારેક ભયાવહ પણ દેખાય.

ભારતે દુનિયાને "સમગ્ર" શબ્દ આપ્યો છે. અદ્વૈત, દ્વૈત થી દ્વૈતાદ્વૈત, શુધ્ધાદ્વૈત વિગેરે અનેક સિધ્ધાંતો છે. મજાની વાત એ છે કે, બાહ્યતઃ ક્યારેક પરસ્પર વિરુદ્ધ દેખાતા આ બધી જ વાતો સંપૂર્ણતઃ સમગ્રતાને વરેલી તો છે જ. વિચારનો કેન્દ્રબિંદુ પણ સમગ્રતા જ છે.

શું સમગ્ર અને સમગ્રતા વચ્ચે પણ કંઈ ફરક છે?

***