તંત્રીલેખ

વિજયી થવું એટલે શું? સામેના વ્યક્તિ કે સમૂહને હરાવવો એ જ વિજય છે કે પરિસ્થિતિને કાબૂમાં લઈને પોતાની તરફેણમાં ફેરવવી તે વિજય છે? આ સિવાય પણ “વિજયી થવું” એટલે શું તેના પર ઘણા મુદ્દાઓ ચર્ચવા યોગ્ય છે. જો આ બાબતનું સૂક્ષ્મ નિરીક્ષણ કરીએ તો સમજાય છે કે વિજીગીશુ વૃત્તિ એટલે જીતવાની મનોવૃત્તિ જ વિજય પ્રાપ્તિના પ્રવાસમાં સૌથી મોટો અને મહત્વનો ભાગ ભજવે છે.

દા.ત., જ્યારે કોઈ ખૂબ બિમાર દર્દી હોય ત્યારે ડોક્ટરો ઘણીવાર કહે છે કે દર્દીની સ્થિતિ ખૂબ જ ખરાબ છે, પરંતુ દર્દી પ્રતિક્રિયા આપે છે. આવી સ્થિતિમાં ઘણીવાર અણધાર્યા પરિણામો જોવા મળે છે. એવો દર્દી ઘણી વાર બચી પણ જાય છે. આ પણ એક પ્રકારનો સંઘર્ષ જ છે, જેમાં માત્ર જીવવાની મનોવૃત્તિ, જીજીવિષા સમાન શક્તિ, તેને નવું જીવન આપી જાય છે. એવી જ રીતે વિજીગીશુ મનોવૃત્તિ ધરાવતો માણસ પણ જીતે છે અને ક્યારેક હારતા હારતા પણ જીતે જ છે.

આનો અર્થ એવો નથી કે માત્ર વિજીગીશુ વૃત્તિને લીધે જ જીત મળી શકે છે! એ વૃત્તિને પોષક એવા ઘણા પરિબળોની જરૂર પણ રહે છે.

એક ઐતિહાસિક ઘટના યાદ કરીએ: 1983માં ભારતીય ક્રિકેટ ટીમે પહેલીવાર વિશ્વ કપ જીત્યો. કપિલ દેવના નેતૃત્વમાં ભારત રમતું હતું. સામે વેસ્ટ ઇન્ડીઝ જેવી મજબૂત ટીમ હતી, જે બે વાર વિશ્વ કપ જીતી ચૂકી હતી. ભારતે પહેલી બેટિંગ કરી અને 50 ઓવરમાં માત્ર 183 રન જ બનાવ્યા. સ્વાભાવિક રીતે બધાને લાગ્યું કે વેસ્ટ ઇન્ડીઝ જીતી જશે. શરૂઆતમાં તેમ લાગ્યું પણ, કારણ કે તેમના ઓપનિંગ ખેલાડીઓએ સારો સ્કોર કરી લીધો હતો. પરંતુ પછી એક-બે વિકેટ પડી ગઈ. ત્યારબાદ ક્લાઇવ લોઇડ અને વિવિયન રિચાર્ડ્સ જેવા ખેલાડીઓ જામી ગયા. એવામાં સુનિલ ગાવસકરે કપિલ દેવને કંઈક સૂચન કર્યું. બીજી ઓવરમાં રેગ્યુલર બોલરને બદલે મોહિન્દર અમરનાથને બોલિંગ અપાઈ. અમરનાથ ઓલરાઉન્ડર હતા, પણ વર્લ્ડ ક્લાસ બોલર નહોતા. સૌને આશ્ચર્ય થયું. પરંતુ તેમના પ્રથમ જ બોલ પર વિકેટ મળી અને એ જ ઓવરમાં બીજી વિકેટ પણ પડી. ત્યાંથી મેચનો વળાંક બદલાઈ ગયો અને ભારતે જોતજોતામાં વિજય મેળવ્યો.

અહીં દેખાયું એવું કે અમરનાથનું સવિશેષ પ્રદર્શન રહ્યું. સાથોસાથ સુનિલ ગાવસકર જેવા અનુભવી ખેલાડીનું માર્ગદર્શન કપિલ દેવને મળ્યું અને એના લીધે અમરનાથને બોલિંગ આપવામાં આવી અને ભારત જીતી ગયું. કપિલદેવ પોતે તો ધરખમ ખેલાડી અને કેપ્ટન હતા જ. તો અહીંયા આ ઘટનામાં ગાવસકરની કુનેહ અને અનુભવ કામ કરી ગયો, બીજી બાજુ અમરનાથની રમવાની શ્રેષ્ઠ કક્ષાની આવડત કામ કરી ગઈ અને ભારતનું, ભારતીય ટીમનું, કપિલ દેવનું અને અમરનાથનું નસીબ કામ કરી ગયું. સાચું શું? તો જોવા જઈએ તો સુનિલ ગાવસકર અગાઉ પણ ઘણી વખત ભારતીય ટીમને નેતૃત્વ પૂરું પાડી શક્યા હતા. એમણે પણ ઘણી મેચમાં ભારતને જીતાડ્યું હતું પણ આવો વિશેષ દેખાવ કેપ્ટન તરીકે એમણે ક્યારેય ન હતો કર્યો. અમરનાથ પણ પહેલા ઘણી મેચો રમ્યા હતા, પણ એમનો પણ જબરદસ્ત દેખાવ થયો જ ન હતો. બાકી પણ ટીમનો ફાળો હતો જ કે જે ભારતને જીતવા તરફ દોરી ગયું. કેમ કે કેપ્ટન કપિલ દેવ હતા. જીતવાની પ્રબળ મનોવૃત્તિ હતી, જે એમની આખી કારકિર્દીમાં દેખાઈ આવે છે જેનો ખૂબ મહત્વનો ભાગ હતો.

એટલે જીતવા માટે મનોવૃત્તિ મહત્વની છે, પરંતુ સાથે જ્ઞાન, આવડત અને કૌશલ્યનું સ્થાન પણ એટલું જ છે.

આપણે આજના ભારતની વાત કરીએ તો છેલ્લા 75 વર્ષમાં જે કાર્ય શક્ય ન થયું હતું તે આજે થઈ રહ્યું છે. ઘણા લોકો કહે છે કે આ બધું માત્ર આજના નેતૃત્વના કારણે નથી, અગાઉના લોકોની મહેનત પણ છે. 1857ના વિપ્લવથી લઈને અંગ્રેજી શાસનના અનેક આઘાતો સુધીની લડાઈઓએ 1947માં સ્વાતંત્ર્ય અપાવ્યું – આ સત્યને કોઈ નકારી શકતું નથી. પરંતુ એ પરિસ્થિતિઓનો યોગ્ય લાભ ઉઠાવનાર નેતૃત્વ, તેની મનોવૃત્તિ, અનુભવ અને જ્ઞાન – આ બધા પરિબળો મહત્વના રહ્યા છે.

પુલવામાની ઘટના બાદ ટીકા થઈ, પરંતુ સર્જિકલ સ્ટ્રાઈકના સમયે બધાને સમજાયું કે ધીરજ અને મજબૂત મનોવૃત્તિ સાથે ઉતાવળા નિર્ણય લીધા વગર જીત મેળવી શકાય છે. કારગીલ યુદ્ધમાં પણ અને બાંગ્લાદેશ ફાળવણીના સમયમાં પણ એ જ સાબિત થયું. COVID-19ની મહામારી વખતે પણ ભારતે ધીરજ અને અનુભવ સાથે પગલા લીધા અને પરિસ્થિતિને પાર કરી. વિજય મેળવવો જ છે એવી મનોવૃત્તિ સાથે ભારત સકારાત્મક પરિણામે બહાર આવ્યું.

અમેરિકા જેવા દેશે પ્રતિબંધ મૂક્યા ત્યારે ઘણી ચિંતાઓ ઊભી થઈ કે હવે શું થશે? પરંતુ એ જ વિજીગીશુ મનોવૃત્તિ સાથે ભારતે પરિસ્થિતિને બદલી નાખી અને રાજકારણ પોતાની તરફેણમાં ખેંચ્યું.

આ વિજીગીશુ વૃત્તિની પાછળ છે આંતરિક શક્તિ. ભારતીય તત્વજ્ઞાન કહે છે કે આ બધું શિવશક્તિના લીલા સ્વરૂપથી થઈ રહ્યું છે. શિવનો સંકલ્પ અને શક્તિની ક્રિયા. શક્તિનો અર્થ જ છે જીતવું, તે એના માટે જ સર્જાયેલી છે.

નવરાત્રિના આ પવિત્ર પર્વ નિમિત્તે, જ્યારે આપણે આ અંક પ્રકાશિત કરી રહ્યા છીએ, ત્યારે શિવશક્તિના આ શક્તિ-સંચાર અને શક્તિ-આરાધનાના પર્વમાં આ અંક રાષ્ટ્રપ્રેમી અને સમાજપ્રેમી લોકોના હાથમાં સોંપતા પાથેય અને પાથેય પરિવાર આનંદ અને ગૌરવ અનુભવી રહ્યાં છે